* विजयकुमार राउतकोजागरी पौर्णिमा जवळ आली अन्‌ं दस-याचं सोनं लुटलं की दुसऱ्याच दिवसापासून गावात आमदंगलीची तयारी युद्‌धस्तरावर सुरू व्हायची. याहीवर्षीची कुस्ती पंचक्रोशित गाजली पाहिजे, या विचारानं नवनियुक्‍त सरपंच बारकू पाटलानं कुस्त्यांचं जंगी आयोजन करण्याचं निवडून येताक्षणीच ठरवून टाकलं होतं. वर्चस्व दाखविण्याची दुसरी नामी संधी नव्हती. त्यासाठी ग्रामपंचायतीच्या सर्व सदस्यांची मिटींग बोलावून त्यात एकमुखानं ठराव पारितही करून घेतला आणि गावात सिरप्याकडून दवंडीही देउन टाकली. यावर्षीच्या कुस्त्या "भूतो न भविष्यतीच ' झाल्या पाहिजेत, म्हणून बारकू पाटलाने ग्रामपंचायतीच्या अर्थसंकल्पात विशेष तरतुद करून घेतली. यामागंच कारणही तसंच होतं. यावर्षी गावात ग्रामपंचायतच्या पंचवार्षिक निवडणुका नुकत्याच आटोपल्या होत्या. नवनियुक्‍त सरपंच आणि त्यांची कार्यकारीणी ही आमदार खुशालराव झापरे यांच्या गटाची होती. बारकू पाटील हा "सिंगल' हड्‌डीचा होता म्हणून तो आमदारसाहेबांचा हाडाचा कार्यकर्ता असल्याची गावात ख्याती होती. तो बहुमतानं निवडून आल्यामुळं आमदारांचा उत्साह अनंतगुणीत झाला होता. आतापर्यंत बारकू पाटील ग्रामपंचायतच्या बऱ्याच निवडणुका लढला होता. तरीही निवडून येण्याचं त्याच्या अनेक पिढयांनाही जमलं नव्हतं. आमदारसाहेबांनीच विशेष "रस' घेउन त्याला निवडून आणण्यासाठी नको ते ते (वाट्‌टेल ते) प्रयत्न केले. आमदार निधीतील काही निधी दरवर्षीच्या कुस्ती स्पर्धेसाठी देण्याचं वचन आमदार झापरे यांनी यावेळेस मात्र इमानेइतबारे पाळलं होतं. आतापर्यंत दुस-या पार्टींनच कुस्ती मारून नेली होती. आपल्या कार्यकाळात ही कुस्ती आपल्या गटानंच जिंकली पाहिजे अन्‌ं आपलं नाव सा-या मतदारांच्या जिभेवर खेळलं पाहिजे, म्हणून बारकू पाटील हाडांची काळं करीत होता. गावात कुस्त्यांचेबी दोन आखाडे. कुस्त्यांतबी इतर क्षेत्राप्रमाणं राजकारण शिरलं. प्रत्येक गावात दोन गट असतात तसे कुस्त्यांच्या आखाडयांचे दोन पक्ष परंपरनेनुसार गेल्या काही वर्षांपासून तयार झाले होते. एक गट खशाबा पहेलवानाचा तर दुसरा हशाबा पहेलवानाचा. या दोन्ही पहेलवानांच्या गटांतून विस्तवही जात नव्हता. यावर्षी कुस्ती जिंकायचीच या ईर्शेनं रात्रींचा दिवस आणि दिवसाची रात्र करून खशाबा पहेलवानानं चांगलीच मेहनत घेतली. दिवसभऱ्यात हजार दंड बैठका मारल्याशिवाय कुणाला "बाहेरकडे' जरी लागली तरी त्यानं ती पोटात जिरवून पुन्हा दंडबैठका माराव्यात, कारण त्याशिवाय दुस-याची आपल्याले जिरवताच येत नाही, असा गुरूमंत्र त्याला त्याच्या गुरूनं खाजगीत दिला होता. दंड पेलणे, मालिश करणे, उठबशा काढणे, प्रतिस्पर्ध्यांला मातीत लोळवणे आदी कसरती नवशिक पहेलवानांकडून करवून घेण्याचा वस्तादांचा एकमेव कार्यक्रम गावात सुरू होता. जत्रेचा दिवस समोर आला. कमलाबुढ्‌ढीनं मोठया परिश्रमाने जमा केलेल्या शेणाच्या गोवऱ्या नातवाच्या मदतीनं धाब्यावरून काढून घेतल्या आणि एका पोत्यात भरल्या. तेव्हा तिचा अल्लड नातू, परश्‍यानं तिला हटकलं "आजी कायले गोव-या काढतं वो. माहया मायनं तुहया सरणासाठी ठेवल्या नं थ्या.' "माहालेका. म्या मेली पाहजेन म्हूण टपून बसला कारे. बांडबोहारीच्या...'. असं म्हणंत बुढीनं त्याला हटकलं. स्वयंपाकाची भांडीकुंडी दुस-या पोत्यात भरून जत्रेला जाण्याची तयारी म्हातारीनं पूर्ण करून घेतली होती. एक पोतं सुनेच्या आणि दुसरं नातवाच्या डोक्‍यावर देउन त्यांना मायमाजीच्या देवळाकडे रवाना केलं. मागून रिकाम्या हातानं काठी टेकत ती अख्ख्या गावातील बाया बापडयांना मारूतीच्या मंदिराकडे चालण्याचं आवतन देत फिरू लागली. "आवं पारबते, आवं झालं कावो बाई ? कववरी घरातलंच करत राहयशिन वो..चालनं मायमाजे लवकर.. झालं पडतवरी देवाले परसाद दाखवून घरी आलो पाहजेन न वो माय. काहून तिथीच राहायचं आहे का? तुमाले अक्‍कलगी काई हाये कावो. काय माय बाई...' सासूरवाशिनी सुनांनी तिच्या तोंडाचा दरारा पाहून मुकाटयानं आटोपतं घेतलं. ग्रामपंचायतनं आठ दिवसापासून शाळेतल्या पोट्‌टयाहीच्या हातानं ग्रामस्वच्छता मोहिम राबवून गावाची स्वच्छता करून घेतली. गावच्या मुख्य रस्त्यावर सकाळचा कार्यक्रम आटोपण्यास पोटयाबाट्‌टयांसह त्यांच्या मायबापांना मनाई करण्यात आली. निदान आमदंगल होईपर्यंत तरी उघाडयावर बसायचं नाही, असं स्वतः बारकू पाटील आणि चमचे, मतदानासाठी मतदारांना पटवतात तसं पटवू लागले. मायबापही काही दिवसांचीच कटकट म्हणून अनेच्छेने का होईना दूर जाउन "गेम' साधू लागले. स्वागतासाठी ठिकठिकाणी लावण्यात आलेल्या फलकांवर सरपंचाच्या रंगीत फोटोसोबत वरच्या भागास आमदार साहेब उभ्या "पोज'मध्ये आणि उतरत्या क्रमानं पार्टीच्या पदाधिकाऱ्यांचे फोटो बॅनर्सवर नाटके पेंटरकडून रंगवून घेण्यात आले. गावाला त्या दिवशी जत्रेचं स्वरूप आलं होतं. आजूबाजूच्या गावातून कुस्त्या पाहण्यासाठी गावक-यांनी मोठी गर्दी केली होती. नदीच्या पलीकडच्या विस्तीर्ण प्रांगणात एका बाजूला कुस्त्या तर दुस-या बाजूला स्वयंपाकाची जयत तयारी सुरू होती. चिंचेच्या जुन्या झाडाखाली असलेल्या मारूतीच्या मंदिराच्या शेजारी बायांनी आपले स्वयंपाकाचे बिऱ्हाड मांडले होते. बायाबापुडया मंदिराच्या आवारात स्वयंपाकाच्या तयारीला लागल्या होत्या . "आवं रूखमे. चांगला धुना पेटवजो बाई. जरा जास्तीच्या गोव-या लावजो माय. वल्या गोव-यां बरूबर पेटतच नाही पोरी ' नवीनच लग्न होउन सासरी आलेल्या गावातील सुनांना कमलाबुढ्‌ढी उपदेशाचे डोस पाजत होती. गावच्या म्हाताऱ्या बायांना दुसरे कामधंदे नसल्याने एकमेकींजवळ सुनांचे उखाळे-पाखाळे काढीत सुनांना कामात थोडीफार मदत करीत होत्या. सकाळपासून तोंडात असलेली सुपारी पुन्हा पुन्हा चघळत बसल्या होत्या. इकडं गोवऱ्यांचं भकभक धुर सोडणं हळूहळू सुरू झालं होतं. आमदार साहेबांना ताबडतोब मुंबईला निघणं आवश्‍यक होतं, म्हणून बारकू पाटलानं आमदारसाहेबांच्या हातानं कुस्तीस्पर्धेचं उद्‌घाटन करून त्यांना कधीचंच मोकळं करून रवानाही केलं होतं. गावोगावाहून आलेल्या पहेलवानांच्या कुस्त्याची पूर्वतयारी आता अंतिम चरणात पोहोचली होती. कुस्त्यांच्या स्पर्धेत बाजी मारलेल्या पहेलवानांसोबत लंगोटया घालून, अंगास चांगलं सरसूचं तेल चोपडून काही नवीन पहेलवानही आखाडयात उतरले होते. उन्हात त्यांचे काळेकुट्‌ट अंग डोम्या नागासारखे लखलख चकाकत होते. "स्टॅमिना ' टिकून राहावा म्हणून कोणी दंड बैठका मारीत होतं. मातब्बर पहेलवानांच्या अंगाची चांगली रगडून मालीश करून देण्यासाठी गावातील मालिश "स्पेशालिस्ट' गण्या म्हाली व त्याचे सहकारी अविरत गुंतले होते. शेजारच्या गावावरून बोलाविण्यात आलेल्या बंडोबा धमाल पार्टीनं कुस्त्या सुरू होण्यापूर्वीच वातावरण निर्मीती व्हावी, म्हणून जोरजोरात "ढम्‌ ढम्‌ 'वाजविणे सुरू केले होते. आमदार साहेबांच्या आदेशावरून पंच म्हणून गावातील "सेवानिवृत्त' पहेलवांनांची नेमणूक करण्यात आली होती. गावातील छोटी पोरं आईबापांजवळ हट्‌ट करून जत्रेतलं काहीबाही घेउन मागत होती. आणि ते न घेउन दिलं तर "टय्‌ा टय्‌ा.'. करून मोठयानं भोकाड पसरीत होती. भोंबल्यानं तोंडात सिट्‌टी पकडून ती वाजविण्याची एकदा "प्रॅक्‍टीस' करून पाहिली. नंतर सरपंच बारकू पाटलाच्या आदेशावरून दोन्ही गालांचा चंबू फुगवित त्यानं ती मोंठयाने फुंकलीही. तसं सगळयांचं लक्ष आखाडयाकडं गेलं. आता गर्दी चांगलीच जमली होती. चिंध्या वस्तादनं एका पहेलवानाचा हात पकडून " बोला... हाय का हया डोम्या पहेलवानाले जोड' असं म्हणतं "चॅलेंज' केलं. गर्दीतील सगळे उत्सुकतेनं पाहात होते. कोण पुढे येणार, याची प्रत्येक जण मनोमन चाचपणी घेत होता. इतक्‍यात मागच्या बाजूनं कोणीतरी अगडबंब पहेलवान गर्दीतून वाट काढीत अगडधुतासारखा पुढं येउन उभा ठाकला. " मी हाओनं ..कोण लढते माहयासंग.. सांगानं कोणाची देउ जिरवून. चांगला दावतोच त्याले माहया हिसका' असं म्हणत त्यानं अंगाला आळोखेपिळोखे दिले. दोघांचीही कुस्ती लावून देण्यात आली. दोघांनही जमिनीवरची माती हातात घेताना भूईला नमस्कार केला आणि आपापल्या गुरूंचं नावं घेत कुस्तीचा पवित्रा घेतला. प्रतिस्पर्धी पहेलवानास एकमेकास चित करण्याचा प्रयत्न करू लागले. पण एकही पहेलवान दुसऱ्या पहेलवानाच्या हातात आपली टांग दयायला तयार नव्हता. त्यापैकी पहिल्या पहेलवानाचे डाव कमी पडल्यामुळं दुसऱ्याच्या हातात नकळत त्याची उजवी टांग आली. दुसऱ्यानं आवडाव पाहून धाडदिशी त्याला कवटयात धरलं आणि पायांची कैची करून छोबीपछाड मारली. पुढचा गडी एका क्षणात जमिनदोस्त झाला. पुन्हा शिटी वाजली. दुसरा पहेलवान विजयी झाला. बंडोबा धुमाळ पार्टीचा ढोल जोरजोरात वाजू लागला. गर्दीतून विजयी पहेलवानाला उचलण्यासाठी काही जणांनी धाव घेतली. त्याला डोक्‍यावर घेउन ते नाचायला लागले. विजयाच्या उन्मादात गर्दीतून धकलाधकली करीत त्याला बाहेर नेउन त्यांनी विजयाचा जल्लोष केला. पहिल्या कुस्तीचा जल्लोष झाल्यानंतर दुसरी कुस्ती खेळण्यासाठी हशाबा व खशाबा पहेलवान मैदानात उतरले. पुन्हा तोच प्रकार सुरू झाला. दोघांत चांगली जुंपली. कोण विजयी होंईल याचं गणित लावण्यात सगळें तल्लीन झाले होते. काहींनी दोन्हीकडून पैज लावली होती. कुस्ती बराच वेळ रंगली. इतक्‍यात कोणीतरी बाई मोठयानं ओरडून उठली. "आवं माय.... धावारे बाप्पा ...पय गे बाई...' इतरही बाया तिचा सुर आळवित सैरावैरा जिकडं वाट मिळेल तिकडं पळायला लागल्या. इकडं कुस्तीत सगळा जमाव हरखून गेला होता. बारकू पाटलाच्या कानावर बायांचा कल्लोळ ऐकू आला. "आबे..पळा रे........ चिचवरच्या आग्या मोहयराच्या माशा होयेनं खवळल्या. भाडीत गेली कुस्ती' असं म्हणून बारकु पाटील धोतर सावरत पळू लागला. खवळलेल्या माशां वादळासारख्या.. "घों... घों.'. करीत कुस्तीच्या आखाडयाकडे वळल्या होत्या. तोपर्यंत अनेकांना माशांनी चावा घेतला होता. थव्या थव्याने त्या कुस्तीच्या फडापर्यंत येउन पोहचल्या होत्या. जो जिकडे वाट मिळंल तिकडं आश्रय शोधत पळत सुटला होता. कोणाचा पाय कोणाच्या धोतराच्या काष्टयावर पडत होता. याचंही कुणाला भान नव्हतं. गडबडीत कुणाची तरी लात पडल्यानं बारकू पाटलाचं धोतर कमरेपासून केव्हाचं वेगळं झालं होतं. तो नुसताच चड्‌डीवर टूनटून उडया मारत पळत होता. चिंचेखालचा धूर नाकातोंडात गेल्यानं मधमाशांनी आता अक्राळविक्राळ रूप धारण केलं होतं. विशेष करून उघडया अंगावर तेल चोपडलेल्या पहेलवानांचा पाठलाग करीत त्यांना जोरात चावा घेणं त्यांनी सुरू केलं. पळता पळता एक पहेलवान जीवानिशी किंचाळला. " मेलो रे बाप्पा........' पळणा-या पहेलवानांच्या मागं बंडोबा धमाल पार्टीचे वाजंत्री ढोल बडवित पळू लागले. मधमाशा पिच्छा सोडतील म्हणून जे हातात असेल ते मोठामोठयाने वाजवित होते. भोंबल्या सिटी फुुंकत सैरावैरा पळत होता. चटणी लावल्यासारखी अंगाची आग पेटल्यामुळं बाजूच्या नदीत उडी घेउन काहीं पहेलवानांनी आपला जीव वाचविण्याचा प्रयत्न केला. मधमाशांनी कमी वेळात नको त्या ठिकाणी आपला इंगा दाखविला होता . आमदार साहेबांच्या गाडीचे "ब्रेक' थेट प्राथमिक आरोग्य केंद्राच्या पटांगणातच लागले. त्यांच्या मागं त्यांचा पी.ए लसनापुरे आणि पक्षाचे चार दोन कार्यकर्ते दवाखान्याच्या आत शिरले. मधमाशांनी उघडया अंगावर दंश केल्याने बरेच जण, आहे त्याच्या दिडपट फुगले होते. कोणी कसं तर कुणी भलतंच काही दिसत होतं. कोण कुठे आहे, हे ओळखणं आमदारांना कठीण झांलं होतं.. "माय.. वं...आरे बाप्पा रे ' करीत सगळे विव्हळत होते. जखमींपैकी एक दोघांजवळ जाउन आमदारसाहेबांनी विचारपुस करण्याच्या निमित्तानं बारकू पाटलाला शोधण्याचा प्रयत्न केला. "बारक्‍या कुठांय रे?' असं म्हणत असताना आमदारसाहेबांचा हात गंगाराम पहेलवानाच्या फुगलेल्या दंडावर पडला. तसा गंगाराम जोरात विव्हळला. "आरे बाप्पा ... मेलो रे .. ... जी आमदार साहेब..बारक्‍याचं मढं थ्या तिकडं हाये कोंटयात...... मी गंगाराम होवो न बाप्पा ...एवढया लवकर वळखबी इसरले का जी.?' "आरं च्या बहिन दुसरंच निघालं' म्हणून आमदारसाहेबांनी पुढची वाट धरली. कोप-यावरच्या पलंगावरून आमदार साहेबांना कोणीतरी विव्हळतंच हाक मारली. तो बरक्‍याच असावा म्हणून आमदार त्याच्याकडे वळले. सिंगल हड्‌डीचा बारकू पाटील डबल रोटीसारखा झाला होता. "आबे बारक्‍या, तू कायले भाडीले कुस्ती खेळला बे? 'आमदारसाहेबानं चौकशी केली. "मी कुठं कुस्ती खेळलो जी आमदारसाहेब? थे आग्या मोहोरच कुस्ती खेळलं नं बाप्पा आमच्यासंग. आन्‌ त्यानं माही अशी हालत करून ठेवली जी.' आग्या मोहोळाच्या हल्ल्यात बारकू पाटील जखमी झाल्याचं आमदार झामरे यांना फार दुःख झालं. त्यांनी भरून आलेला गळा साफ केला अन्‌ पीए लसनापुरे यांना आवेगानं हाक मारली. " लसनापुरे . आपातकालीन अवस्थेत आग्या मोहळाच्या माशांच्या हल्ल्यात मेंदाळ गावचे गावकरी जखमी झाल्याबद्‌दल या सगळयांना दहा दहा हजाराची मदत देउन टाका' टिव्हीवर प्रतिक्रिया दिल्यासारखे आमदार तावातावात पत्रकारांसमोर बोलून गेले. अतिव दुःखानं विव्हळत पडलेला गंगाराम आमदार साहेबांच्या घोषणेनं आनंदाच्या भरात नाचायलाच उठला. पण अंगाची इंगळी चावल्यागत आग झाल्यानं पुन्हा तितक्‍याच झपाटयानं "आरे बापारे' म्हणत तो पलंगावर कोसळला. * विजयकुमार राउत | |||
-
